1 lutego 2019 r. weszło w życie długo oczekiwane Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 20 grudnia 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wyłączenia zastosowania niektórych przepisów ustawy Prawo lotnicze do niektórych rodzajów statków powietrznych oraz określenia warunków i wymagań dotyczących używania tych statków (Dz. U. z 2019 roku, poz. 84) (Rozporządzenie BVLOS). Zmieniło ono Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dn. 26 marca 2013 r. w sprawie wyłączenia zastosowania niektórych przepisów ustawy Prawo lotnicze do niektórych rodzajów statków powietrznych oraz określenia warunków i wymagań dotyczących używania tych statków (Rozporządzenie 2013)
Nowa regulacja, poprzez treść Załącznika nr 6b stworzyła konkretne ramy prawne do prowadzenia za pomocą bezzałogowych statków powietrznych operacji lotniczych poza zasięgiem widoczności wzrokowej (operacje BVLOS), ułatwiając wykonywanie tego typu lotów, ale z drugiej strony nakładając na podmiot wykonujący takie loty szereg obowiązków i warunków.
Lot BVLOS (ang. Beyond Visual Line of Sight) jest lotem poza zasięgiem widoczności wzrokowej, w którym operator (UAVO) nie ma kontaktu wzrokowego z BSP, a dane o locie i jego parametrach (dokładna pozycja, wysokość, prędkość i kierunek lotu) otrzymuje z aparatury telemetrycznej zamontowanej na pokładzie drona.
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że operacja BVLOS nieco przypomina lot IFR (ang. Instrument Flight Rules), gdzie sterowanie odbywa się na podstawie informacji i danych gromadzonych z instrumentów pokładowych statku powietrznego. Na podstawie danych otrzymanych z łącza telemetrycznego UAVO ma możliwość odpowiedniej zmiany parametrów lotu, sterowania sensorami do gromadzenia danych lub wywołania funkcji powrotu do miejsca startu lub wykonania lądowania automatycznego.
Tytuł Załącznika nr 6b wprowadzonego Rozporządzeniem BVLOS wskazuje jednoznacznie, że nowe regulacje dotyczą UAV o masie startowej nieprzekraczającej 25 kg z wyłączeniem małych dronów (o masie startowej nie większej niż 2 kg), w których sterowanie lotem odbywa się z widokiem FPV (ang. First Person View – dzięki zastosowaniu odpowiedniej aparatury, takiej jak system kamer i okulary VR).
Załącznik nr 6b określa zamknięty katalog czterech rodzajów lotów, w ramach których dozwolone jest wykonywanie operacji BVLOS: loty operacyjne, loty specjalistyczne, loty automatyczne oraz loty szkoleniowe. Rzuca się w oczy brak lotów rekreacyjnych i sportowych, które nadal winny być wykonywane według zasad VLOS, tj. w zasięgu obserwacji wzrokowej.
Każda z czterech kategorii lotów, w których dopuszczalne są operacje BVLOS, została dokładnie zdefiniowana. I tak loty operacyjne są to loty realizowane w ramach lub na potrzeby działań: lotnictwa państwowego, Służby Celno-Skarbowej, związanych z zapobieganiem lub zwalczaniem klęsk żywiołowych lub katastrof, związanych z systemem opieki zdrowotnej, poszukiwawczych lub ratowniczych, związanych z ochroną bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, związanych z rozpoznawaniem zagrożeń z zakresu bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Loty specjalistyczne to operacje wykonywane w ramach lub na potrzeby: dozoru, monitoringu, kontroli lub ochrony obiektów inżynierii lądowej lub wodnej w rozumieniu Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych: obszarów leśnych lub wodnych, osób lub mienia; działań geodezyjnych, związanych z gospodarką rolną lub leśną: lotów badawczych, testowych, próbnych lub demonstracyjnych. Operacje BVLOS są dozwolone w przypadku lotów automatycznych realizowanych w ramach lub na potrzeby: dozoru, monitoringu, kontroli lub ochrony: obiektów inżynierii lądowej lub wodnej w rozumieniu Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych: obszarów leśnych lub wodnych; a także działań agrolotniczych, dostaw medycznych, lotów badawczych, testowych, próbnych lub demonstracyjnych.
Z powyższego katalogu wynika, że operacje BVLOS zostały uznane za dozwolone w ramach lotów, które charakteryzują się pewnym stopniem istotności dla bezpieczeństwa państwa, porządku konstytucyjnego, ochrony przyrody oraz ładu przestrzennego Polski. Inaczej mówiąc, każdy lot, w ramach którego może odbywać się operacja BVLOS, ma określony cel.
Załącznik nr 6b reguluje szereg wymogów, jakie winny spełniać UAV, żeby mogły być używane do lotów operacyjnych, specjalistycznych, szkoleniowych lub automatycznych. Przede wszystkim warunkiem podstawowym jest wpis danego UAV do ewidencji statków powietrznych prowadzonej przez prezesa ULC i otrzymanie znaków identyfikacyjnych w formacie SP-Yxxx. Od tego wymogu przewidziano warunek dla statków powietrznych realizujących loty na rzecz AW i ABW.
W sposób szczegółowy zostały przez ministra infrastruktury określone wymogi techniczne dotyczące obowiązkowego wyposażenia UAV przeznaczonych do operacji BVLOS. W skład obligatoryjnego wyposażenia wchodzi odpowiednie oświetlenie nawigacyjne, składające się (w przypadku UAV będących samolotami) ze świateł: zielonych i czerwonych świecących światłem ciągłym – odpowiednio na prawym i lewym skrzydle, zamontowane w sposób zapewniającym widoczność nad i pod płaszczyzną skrzydła, oraz białych świateł błyskowych, umieszczonych na szczycie statecznika pionowego lub w razie jego braku – na grzbiecie kadłuba. UAV będące wielowirnikowcami, śmigłowcami lub aerostatami winny być wyposażone wyłącznie w białe światło błyskowe umieszczone na górnej powierzchni kadłuba.
Ponadto UAV powinny być wyposażone w urządzenia/systemy umożliwiające zachowanie założonych parametrów lotu o ich bieżące monitorowanie, zapewniające lokalizację podstawową (określanie bieżącego położenia, prędkości, wysokości i kierunku lotu celem przekazania do PAŻP lub organu ATS), lokalizację awaryjną (określenie bieżącego położenia BSP w przypadku bezpowrotnej utraty możliwości sterowania nim lub w przypadku występowania przerw w łączności). Dodatkowo wyposażenie UAV powinno spełniać warunki „fail-safe”, przez co rozumie się automatyczne wykonanie procedur awaryjnych, tj. lądowania awaryjnego, kontynuacji lotu po wcześniej zaprogramowanej trasie lub dolotu do miejsca zaprogramowanego przed lotem. UAV powinien również być wyposażony w rejestrator parametrów lotu oraz w kamerę pozwalającą obserwować jego otoczenie celem zmniejszenia ryzyka wystąpienia kolizji z innymi statkami powietrznymi lub z przeszkodami terenowymi.
Skoro wiemy, jakie są wymogi co do samych dronów, to należałoby się zastanowić, kto może wykonywać loty BVLOS. Zgodnie z treścią Załącznika nr 6b do Rozporządzenia 2013 nie każdy może realizować takie operacje. Dokumentem uprawniającym do wykonywania lotów BVLOS, jednocześnie je warunkującym, jest zgoda prezesa ULC – decyzja administracyjna wydawana na okres 12 miesięcy na wniosek podmiotu, który taką działalność chciałby prowadzić.
Zgoda wydawana jest na rzecz podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, a nie na rzecz konkretnego operatora (UAVO), chyba że UAVO prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Do wniosku, którego wzór można znaleźć na stronie ULC, wnioskujący podmiot powinien dołączyć kopie: INOP, dokumentów potwierdzających kwalifikacje UAVO, polisy ubezpieczenia OC UAVO, polisy ubezpieczenia OC wnioskującego, świadectwa ewidencji UAV, instrukcji obsługi/użytkowania UAV eksploatowanych przez wnioskującego. Z obowiązku dołączenia ww. dokumentów wyłączone są loty państwowymi BSL oraz loty mające na celu realizację zadań w zakresie ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i porządku konstytucyjnego przez AW i ABW. W takich przypadkach zamiast dokumentów wystarczające jest oświadczenie o posiadaniu INOP, dokumentów potwierdzających kwalifikacje UAVO i polis OC.
Po otrzymaniu wniosku prezes ULC prowadzi postępowanie sprawdzające, aby ustalić, czy wnioskujący spełnia wszystkie wymogi określone przepisami, czy użytkowane przezeń drony odpowiadają warunkom technicznym zdefiniowanym w Załączniku nr 6b oraz czy wnioskujący wdrożył INOP. W ciągu 2 dni roboczych od wydania zgody prezes ULC przekazuje informację o podmiocie, którego zgoda dotyczy do PAŻP. Wynika z tego również, że podmiot, który ubiega się o zgodę prezesa ULC, musi zatrudniać wykwalifikowanych UAVO lub samemu posiadać takie uprawnienia, tj. świadectwo kwalifikacji UAVO z wpisanym uprawnieniem podstawowym do wykonywania operacji BVLOS. Nie będziemy się tu zajmować szczegółowo procedurą uzyskiwania świadectwa kwalifikacji, lecz z obowiązku należy zaznaczyć, iż do jego otrzymania konieczne jest ukończenie szkolenia teoretycznego i praktycznego, których zakres został ustalony przez prezesa ULC oraz złożenie z wynikiem pozytywnym egzaminu sprawdzającego zarówno wiedzę teoretyczną, jak i nabyte umiejętności praktyczne.
O zamiarze wykonania takiej operacji należy z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem poinformować PAŻP, która publikuje informacje o planowanym locie na 2 dni przed jego wykonaniem. Agencja informuje również o realizowanych lotach, podając takie informacje, jak trasa lotu lub obszar, w którym lot będzie się odbywał, wysokość lotu AMSL, planowany czas lotu, znak rozpoznawczy UAV. Zarówno informowanie PAŻP o planowanym locie, jak i obowiązek informacyjny PAŻP, są realizowane za pośrednictwem specjalnego systemu teleinformatycznego. Obowiązek publikowania informacji o lotach nie obejmuje lotów prowadzonych na potrzeby AW i ABW.
Jak już zostało wcześniej zaznaczone, loty BVLOS nie są wykonywane w celach rekreacyjnych i sportowych, więc należy zapomnieć o lotach poza zasięgiem wzroku. Warunki wykonywania lotów BVLOS zostały określone w przepisach w sposób szczegółowy. Nie jest dopuszczalne wykonywanie lotów operacyjnych, specjalistycznych i szkoleniowych na wysokościach przekraczających 120 m nad poziomem terenu oraz z prędkością większą niż 150 km/h. Parametry lotów automatycznych zostały określone na wysokość 50 m nad poziomem terenu lub najwyższą przeszkodą znajdującą się w promieniu 100 m, prędkość maksymalna – 150 km/h oraz zachowanie 100 m odległości od zabudowy miejscowości, miast lub osiedli.
Jednym z najważniejszych i najbardziej oczywistych warunków określonych w nowych przepisach jest wymóg zapewnienia przez UAVO pełnej kontroli lotu drona oraz zachowania bezpiecznej separacji od innych statków powietrznych, przeszkód, osób oraz zwierząt. Oczywistym jest również, iż UAVO winien mieć szczególne baczenie na warunki meteorologiczne oraz na wszelkie opublikowane informacje o ograniczeniach w ruchu lotniczym.
Swoboda wykonywania lotów BVLOS jest przedmiotem dodatkowych ograniczeń w poszczególnych strefach składających się na polską przestrzeń powietrzną. Tytułem przykładu wykonywanie takich operacji w strefie CTR (Control Zone) winno się odbywać na warunkach określonych przez PAŻP. Loty BVLOS w takich strefach, jak ATZ (Aerodrome Traffic Zone), D (Danger Area), MATZ (Military Aerodrome Traffic Zone), MCTR (Military Control Zone) i P (Prohibited), uzależnione są od zgody podmiotu zarządzającego daną strefą i odbywają się na określonych przezeń warunkach, przy czym w tym ostatnim wypadku ograniczenia nie dotyczą lotów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego, z bezpieczeństwem i obronnością państwa, ochroną granicy państwowej, ochroną bezpieczeństwa wewnętrznego lub poszukiwaniem i ratownictwem. Podobne zasady obowiązują w strefie R (Restricted), obejmującej przestrzeń powietrzną znajdującą się bezpośrednio nad obszarem parku narodowego.
Operatorzy, którzy zamierzają wykonywać loty w strefie bazy Słupsk-Redzikowo (strefa EP-R40), muszą liczyć się z koniecznością uzyskania zgody dowódcy amerykańskiego oraz dowódcy polskiego. Ponadto loty w tej przestrzeni ograniczone są do operacji ewakuacji medycznej (MEDEVAC) oraz do lotów polskich państwowych statków powietrznych. Przekroczenie podczas lotu BVLOS granicy strefy ADIZ (Air Defence Identification Zone) wymaga uprzedniego poinformowania organu ATS odpowiedzialnego za daną przestrzeń lub AMC Polska o lokalizacji i czasie lotu.
Rozporządzenie BVLOS przyniosło długo oczekiwane przez środowisko zmiany w dotychczasowym porządku prawnym dotyczące wykonywania tego specyficznego rodzaju operacji lotniczych. Rozporządzenie BVLOS, a za nim Rozporządzenie 2013, w sposób jasny i jednoznaczny zdefiniowało wszelkie wymogi formalne i techniczne dotyczące przygotowywania i wykonywania tego typu lotów. O ile obowiązki związane z przygotowaniem i wykonywaniem lotów BVLOS nie budzą większych zastrzeżeń i kontrowersji, o tyle wymogi techniczne mogą nie być łatwe do spełnienia. Przystosowanie dostępnych na polskim rynku, gotowych UAV do wykonywania takich operacji może się okazać kosztowne, jako że w większości przypadków będzie się wiązało z koniecznością wprowadzania pewnych – czasem dość dużych – zmian w konstrukcji statków związanych z montażem dodatkowej aparatury i urządzeń.
Mimo to zmiany należy ocenić pozytywnie. W mojej ocenie jednoznaczne uregulowanie zasad operacji BVLOS, w połączeniu z wydajnym i skutecznym systemem szkolenia i egzaminowania operatorów, może walnie przyczynić się do zwiększenia poziomu bezpieczeństwa wykonywania lotów w coraz bardziej zatłoczonej przestrzeni powietrznej Polski. Czy tego chcemy, czy nie, liczba dronów oraz liczba operacji przez nie wykonywanych będzie rosła, co implikuje konieczność wprowadzania i – co ważne – egzekwowania precyzyjnych reguł opisujących zasady przygotowywania i wykonywania operacji przy pomocy UAV.
W mojej opinii kolejną sferą wymagającą dość pilnej regulacji jest zagadnienie lotów rekreacyjnych i sportowych dronami, które w ostatnich latach stają się coraz bardziej popularne. Bezzałogowe statki powietrzne, zwłaszcza małe, są dość powszechnie dostępne i trafiają do coraz młodszych osób, przez co niezbędna jest skoordynowana, dobrze przemyślana kampania informacyjna dotycząca bezpieczeństwa użytkowania dronów, także w tej, mogłoby się wydawać, dość niewinnej sferze.
Piotr Dudek – Autor jest adwokatem i partnerem w kancelarii Dudek Osiński Rycerz Barański Kancelaria Adwokacka Sp. p., specjalizującej się m.in. w obsłudze rynku zbrojeniowego i prawie nowych technologii.
Dodaj komentarz