Porcja zdrowia w płynie

Latem zdecydowanie częściej sięgamy po wodę i inne napoje, by ugasić pragnienie. Dobrze gdy jest to sok, który nie tylko doskonale smakuje i orzeźwia, lecz także dostarcza organizmowi solidny łyk zdrowia

Niezależnie od zastosowanej technologii, zgodnie z definicją przyjmuje się, że soki to naturalne produkty, otrzymywane ze świeżych lub przechowywanych owoców i warzyw, bez dodatków w postaci barwników, substancji konserwujących i sztucznych aromatów. Mogą one być uzyskiwane w wyniku tłoczenia lub mechanicznego przetarcia.

Soki w pełnym tego słowa znaczeniu mogą się różnić pod względem wykorzystanego rodzaju surowca (owocowe, warzywne, owocowo-warzywne), zawartości dodatków (witamin, soli mineralnych, ewentualnych soli i przypraw), konsystencji, rodzaju półproduktu (soki uzyskane bezpośrednio z owoców lub z przecieru zagęszczonego), obróbki termicznej (soki niepasteryzowane – o krótkim okresie trwałości, zwykle 1–3 dni, pasteryzowane w niskiej temperaturze – o kilkutygodniowej minimalnej trwałości – oraz pasteryzowane, zachowujące trwałość przez wiele miesięcy).

Równolegle na półkach sklepowych znajdziemy – również potocznie, choć mylnie nazywane sokami – nektary, czyli soki z dodatkiem wody, cukrów, miodu lub słodzików, w których zawartość soku musi wynosić (zależnie od rodzaju owoców) od 50 do 25 proc., oraz napoje – te zgodnie z definicją GUS-u muszą zawierać min. 20 proc. dodatku soku lub przecieru owocowego i/lub warzywnego.

Są jeszcze coraz popularniejsze w ostatnim czasie smoothies – napoje o gładkiej, gęstej konsystencji, produkowane zwykle z przecieranych owoców z dodatkiem soku, w przypadku których proporcja składnika owocowego nie jest ściśle określona i waha się od bardzo niewielkiej do nawet 100 proc. Dodatkowo smoothies mogą zawierać w składzie mleko, jogurt, lody, zioła, witaminy, a w wersji niskokalorycznej są słodzone sztucznymi substancjami.

Warto jednak pamiętać, że przy całej gamie produktów wytwarzanych na bazie owoców i warzyw, to soki są tym w pełni naturalnym, a dzięki temu najbardziej wartościowym, nieprzetworzonym i niezawierającym w składzie niepożądanych dodatków, takich jak barwniki, konserwanty, sztuczne aromaty czy cukier. Wśród nich wyróżniają się soki bezpośrednie, fachowo określane jako NFC (Not From Concentrate), a w języku niebranżowym nazywane sokami nie z soku zagęszczonego. To one reprezentują najwyższą jakość.

Biorąc pod uwagę wartość odżywczą i kaloryczną, soki są zbliżone do owoców i warzyw, z których zostały otrzymane, przy czym soki warzywne są ze względu na znacznie mniejszą ilość cukrów dwukrotnie mniej kaloryczne niż soki owocowe. Dzięki walorom odżywczym WHO zaleca 200 ml dziennego spożycia, czyli szklankę soku. Taki łyk zdrowia z owoców lub warzyw stanowi od 2 do 5 proc. kalorii w codziennej diecie.

Jak wywiązujemy się z tego prozdrowotnego, a przy tym jakże przyjemnego zadania? Jak wynika z danych Stowarzyszenia Krajowa Unia Producentów Soków, niezbyt dobrze. Statystyki dają raczej negatywny obraz średniego spożycia soków na krajowym rynku. Pijąc zalecaną dawkę soku, przeciętny Polak powinien konsumować rocznie około 30 l.

Na tę chwilę taki wynik wydaje się mało realny, co nie znaczy, że jest nieosiągalny. Przeciętny Polak wypija zaledwie 12 l soków rocznie, podczas gdy w Norwegii konsumenci mają chlubny wynik 26,5 l, w Finlandii – 22 l, a w Niemczech – 20,6 l. Unia Europejska też nie ma powodów do dumy – jej mieszkańcy ogółem nie wypadają dużo lepiej niż Polacy; średnie spożycie wynosi 12,3 l na osobę. Taki wynik niepokoi i zachęca konsumentów do zmiany nawyków, bo naturalne soki dobrej jakości to przyjemne z pożytecznym – zachowany prawdziwy smak owoców w łatwej do spożycia formie, a zarazem rekomendowana porcja wartościowych składników odżywczych.

Są one niezbędne w prawidłowej diecie jako element prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego, degeneracyjnych i nowotworowych. Soki owocowe dostarczają człowiekowi witamin (m.in. C i E), soli mineralnych (potas, wapń i magnez), błonnika oraz naturalnych przeciwutleniaczy: polifenoli i karotenoidów – naturalnych antyoksydantów, które unieszkodliwiają wolne rodniki, w nadmiarze powodujące uszkodzenia komórek, przyspieszające starzenie się organizmu i prowadzące do wielu chorób degeneracyjnych, a nawet nowotworów.

Warto nie tylko częściej, najlepiej regularnie, sięgać po sok, lecz także świadomie wybierać produkt spośród bogatej oferty rynkowej. Soki – jako produkty o wyjątkowej wartości odżywczej – są objęte szczegółowymi unijnymi regulacjami prawnymi, zawartymi zwłaszcza we wprowadzonej w 2001 r., stale nowelizowanej dyrektywie sokowej (2012/12/UE). Dodatkowo w Polsce obowiązują oparte na niej dwa rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi: z 30.09.2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (DzU nr 177, poz. 1735) wraz z późniejszymi zmianami oraz z 10.07.2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (DzU nr 137, poz. 966) wraz z późniejszymi zmianami.

Co więcej, na terenie UE obowiązuje system kontroli jakości soków i nektarów (EQCS), a na polskim rynku – system samokontroli przemysłowej, który funkcjonuje od 2002 r. w ramach Krajowej Unii Producentów Soków pod nazwą: dobrowolny system kontroli soków i nektarów (DSK). Jego powołanie znacznie ograniczyło liczbę zafałszowanych produktów na krajowym rynku. Kontrole jakości przeprowadzone w 2012 r. przez Inspekcję Handlową Artykułów Rolno-Spożywczych wykazały małą liczbę niezgodności fizykochemicznej soków i nektarów na tle pozostałych artykułów spożywczych, a ponowna kontrola w 2014 r. – wręcz najniższą liczbę niezgodności soków i nektarów w stosunku do pozostałych artykułów spożywczych, co dowodzi efektywności DSK.

Jak konsument ma wybrać produkt najwyższej jakości? Na pewno wybierając sok, a nie nektar bądź napój, najlepiej zaliczany do kategorii NFC. Poza tym, tak jak w przypadku innych produktów spożywczych, warto czytać informacje umieszczone na etykiecie, z których dowiemy się, jaki jest skład soku oraz jego wartość odżywcza i energetyczna. Na jego opakowaniu musi się znaleźć informacja, czy został on otrzymany z soku zagęszczonego, a opakowanie nektaru powinno informować o minimalnej zawartości wsadu owocowego lub warzywnego w produkcie. Pamiętajmy też, że – zgodnie z przepisami –zarówno do soków, jak i nektarów owocowych lub warzywnych w kartonach i butelkach nie wolno dodawać substancji konserwujących i barwników.

System kontroli jakości to nie tylko korzyść dla konsumenta, lecz także motywacja dla producentów, którzy zobowiązani są do starannej selekcji przetwarzanego surowca oraz do przestrzegania restrykcyjnych norm w procesie wytwarzania soku. Muszą też zadbać o odpowiednie opakowanie, które zagwarantuje przechowywanie dostosowane do rodzaju produktu. Dopiero, gdy spełniony jest szereg warunków, nabywca ma gwarancję, że kupuje pełnowartościowy produkt, który warto pić regularnie – z przyjemnością i z myślą o zdrowiu.